Савол: Мен Россияда йигитларга иш топиб, уларни ишлатиб, тирикчилик қиламан. Бир куни бир жойда 30.000 рублга иш топдим ва ўша ерда 4 йигитни 20.000 рублга баҳолашиб, ишга қўйдим. Сўнг уларнинг иши хўжайинга (иш берувчи) ёқиб қолибди. Менга хўжайин: «У болаларнинг иши менга ёқиб қолди, шунинг учун ҳар бирига 2000 рублдан қўшиб бераман», деб 8000 рубл ортиқча берди. Ҳаммаси бўлиб менга 38.000 рубл берди. Мен нима қилай? У йигитлар билан 20.000 рублга баҳолашганман, шунга улар рози бўлади, қолгани менга ҳалол бўладими?

Олимжон.

Жавоб: Ҳалол ризқни ният қилган экансизлар, Аллоҳ таоло сизга ҳам, бошқа биродарларга ҳам ишларингизда баракалар ато айласин.

Биринчидан, шуни айтиш лозимки, одамларга иш топиб бериб, шу орқали тирикчилик қилиш – жоиз. Бунинг шарти – топилган иш Шариат томонидан ҳаром ёки шубҳали, деб ҳукм қилинмаган покиза иш бўлиши керак. Яна бажариладиган ишнинг ва тўланадиган ҳақнинг тафсилотлари низога ўрин қолдирмайдиган даражада аниқ бўлиши шарт.

Иккинчидан, иш берувчи томон билан шартномани сиз тузган экансиз, кўрсатилган хизмат учун бериладиган ҳақни ҳам сиз оласиз ва ўзингиз билан ишчилар орасида тақсимлайсиз. Келишувдан ортиқча тўланган пулларнинг эса учдан бир қисмини ўзингизга олиб, қолган қисмини ишчиларга берганингиз тўғри бўлади, валлоҳу аълам.

* * *

• Уч томон, икки шартнома;
• Ишчини ҳам ижарага бериладими?
• Ижарага олинган нарсани ижарага бериш.
• Даромад тақсимоти қўшилган ҳиссага қараб.

* * *

Уч томон, икки шартнома

Сўралган масалани тўғри тасаввур қилиш ва осонроқ тушуниш учун ишда учта томон иштирок этаётганига эътибор қаратамиз. Биринчи томон – ишчи. Иккинчи томон – иш топувчи. Учинчи томон – иш берувчи. Бундан ташқари айни ишда биринчи томонни ижара берувчи, иккинчи томонни ижарага олувчи, учинчи томонни эса иккинчи марта ижарага олувчи, деб аталади.

Сиз биринчи томон билан, яъни ишчилар ёки мутахассислар билан маълум иш ҳақи эвазига келишганингиз ҳолда уларни ўзингиздан бошқа иш берувчига (учинчи томонга) янги келишув билан ишга топширасиз. Демак, бу ишда учта томон ва иккита келишув бўлади. Сиз биринчи ва учинчи томонлар билан алоҳида-алоҳида битим тузасиз.

Бу амалиёт Ислом фиқҳидаги «ал-ижора» бобига дохилдир ва аниқ қилиб айтганда ижарага олинган нарсани бошқага ижарага бериш, деб тасниф қилинади.

Ишчини ҳам ижарага бериладими?

Одатда ижарага бериш уй, машина, асбоб-ускуна каби нарсаларда кўпроқ учрайди. Аммо фиқҳда мардикор, ишчи ёки хизматчи билан шартнома тузишни ҳам «ал-ижора» бобига киритилган. Чунки бунда инсон бирор мулкни эмас, балки ўзининг ҳалол меҳнатини маълум муддат ичида ижарага берган, яъни сотган бўлади. Бу ҳолатда мардикорнинг ўзи биринчи ижарага берувчи томон сифатида гавдаланади.  Ўртадаги одам эса ҳам ижарага олувчи, ҳам ижарага берувчи бўлади. Учинчи томонни иккинчи марта ижарага олувчи, деб таърифланади.

(Ўзбек тилидаги ижара калимаси ҳам, фиқҳдаги «ал-ижора» ибораси ҳам «ажр» калимасидан олинган. «Ажр» меҳнат ҳақи дегани бўлади).

Ижарага олинган нарсани ижарага бериш

Ижарага олинган нарсани ижарага бериш мавзусида Ал-Мавсуатул-фиқҳийяда бундай келган:

إِيجَارُ الْمُسْتَأْجِرِ الْعَيْنَ لآِخَرَ :

49 –  جُمْهُورُ الْفُقَهَاءِ ( الْحَنَفِيَّةِ وَالْمَالِكِيَّةِ وَالشَّافِعِيَّةِ وَالأَْصَحُّ عِنْدَ الْحَنَابِلَةِ ) عَلَى جَوَازِ إِيجَارِ الْمُسْتَأْجِرِ إِلَى غَيْرِ الْمُؤَجِّرِ الشَّيْءَ الَّذِي اسْتَأْجَرَهُ وَقَبَضَهُ فِي مُدَّةِ الْعَقْدِ ، مَا دَامَتِ الْعَيْنُ لاَ تَتَأَثَّرُ بِاخْتِلاَفِ الْمُسْتَعْمِل ، وَقَدْ أَجَازَهُ كَثِيرٌ مِنْ فُقَهَاءِ السَّلَفِ ، سَوَاءٌ أَكَانَ بِمِثْل الأُْجْرَةِ أَمْ بِزِيَادَةٍ . (الموسوعة الفقهية الكويتية – (1 / 267).

49. Жумҳур фуқаҳолар (ҳанафийлар, моликийлар, шофеийлар, саҳиҳ қавлда ҳанбалийлар) ижарага олувчи одамнинг ижарага олган нарсасини – модомики бу нарса ишлатувчи ўзгариши билан зарарланмаса, – ижарага берувчидан бошқага ижарага беришини жоиз санашган. Кўп салаф фуқаҳолари бу ишни хоҳ аввалги нарх билан, хоҳ қўшимча нарх билан бўлсин, жоиз дейишган. (Ал-Мавсуатул-фиқҳийя – 1/267).

Исламвеб саҳифасининг фатвосида турли соҳа ишчиларига иш топиб бериш ҳақида жумладан бундай дейилади:

وعلى هذا، فالحاصل أنه لا مانع من أن تقوم شركة أو شخص بالتعاون مع الخبراء والمهندسين والفنيين.. بأجر معين ثم تقوم بإعارتهم لغيرها بأكثر من ذلك أو أقل أو تتبرع بهم، لأنها ملكت المنفعة بالعقد الصحيح. والله أعلم.

… Ширкат ёки шахс мутахассислар, инженерлар билан маълум ҳақ эвазига ҳамкорлик қилиши, сўнг уларни ўзидан бошқага кўпроқ ёки озроқ нарх билан ё эса бепул ижарага беришида ҳеч қандай монелик йўқ. Чунки бу ширкат ёки шахс саҳиҳ шартнома билан манфаатга эгалик қилиш ҳақини қўлга киритган. Аллоҳ билувчироқдир. (islamweb /46144)

Даромад тақсимоти қўшилган ҳиссага қараб

Энди иккинчи марта ижарага олган томоннинг келишилгандан кўра ортиқроқ ҳақ тўлашига келсак, келишув сиз билан бўлгани учун пулни сиз қабул қилиб оласиз. Сўнг бу пулларнинг бир қисмини ўзингизга олиб, яна бир қисмини ишчиларга берасиз. Чунки бу қўшимча даромаднинг келишида сизнинг ҳам ҳиссангиз бор  – ишчиларнинг ҳам. Сизнинг ҳиссангиз – иш топиб берганингиз, ишчиларнинг ҳиссаси – яхши ишлашгани.

Қўшимча даромадни тақсимлашда сиз билан ишчиларнинг меҳнатларингиз ҳиссасига қаралади. Бажарилган ишда сизнинг ҳиссангиз неча фоизни ташкил этса, сиз даромаднинг ўшанча фоизига хақли бўласиз. Аввалдаги келишув бўйича жаъми иш учун олинган 30000 рублдан 10000ни, яъни учдан бир қисмини сиз олган экансиз, қўшимча берилган 8000 рублнинг ҳам учдан бир қисми сизга бўлади, қолганини ишчилар ўртасида баб-баробар тақсимлайсиз, валлоҳу аълам.

Аллоҳдан ҳаммамизга комил ҳидоят сўраймиз. Аллоҳга ҳамдлар, Унинг Расулига салавотлар йўллаймиз.

Қўшимча маълумот:

Иш топишда воситачилик қилиб, пул олиш мумкинми?